De wolf & de mens

Wat een ellende de laatste jaren, zowel voor de wolf als voor de mens. Waarbij de wolf weer in zijn aloude Roodkapje-rol terecht is gekomen. Wie had dat gedacht.
Omdat ik nu eens zelf onderzoek wilde doen, ben ik mij gaan verdiepen in de wolf. Sindsdien begrijp ik dat een gebied als Nederland veel en veel te klein is voor een wolf. 

Er wordt zo snel iets geroepen over de wolf! Onlangs hoorde ik iemand zeggen over roedels wolven van wel 50 leden. Dat is tamelijk overdreven. Een roedel wolven, (een ‘pack’) loopt uiteen van 3 tot 20 wolven. Maar meestal zijn het zo’n 8 tot 12 dieren die nauw onderling contact hebben. In ons land is het territorium zo beperkt, dat de roedels ook klein zijn. 

RANGORDE
Er zijn rangen en standen: alfa’s, bèta’s, middenkader en specialisten (omega’s). 
De alfawolf en alfawolvin staan op nummer 1 van de rangorde. Je kan ze herkennen aan de duidelijke gezichtstekening en lijnen op de vacht. Hun snuiten hebben forse lijnen die werken als een duidelijke visuele afschrikking op leden van andere roedels. 
Het alfapaar neemt alle belangrijke en noodzakelijke beslissingen en ze doen dit niet zomaar, het is niet anders dan bij mensen, ze willen de roedel en het territorium beschermen. 
De sterke band tussen de alfawolf en -wolvin houdt ze gezond en veilig en ze blijven vaak hun hele leven samen. Als een van de twee sterft, kiest de overgebleven alfa een nieuwe partner. 

Tot de tweede rang behoren de bèta’s. Zijn er genoeg wolven in de roedel dan is dit vaak ook een paartje. Bèta’s hebben een disciplinaire positie binnen de groep. Dit zijn veelal de grootste dieren en ze zijn ook het meest brutaal. Dat is niet zo gek, want de orde handhaven is hun taak. 
In het middenkader (omega’s) zitten wolven die worden aangevoerd door de dominantere wolven. Via de bèta ontvangen zij de nodige informatie van het alfapaar. De illusie creëren dat de roedel uit meer wolven bestaat dan eigenlijk het geval is, dat is de hoofdtaak van de middenkader-wolven. Daarom huilen ze net iets anders en ze eten verschillend voedsel.
Zelf heb ik veel sympathie voor de zogeheten ‘specialisten’ onder de omega’s in de roedel. Het zijn de jagers en de wolven die op het grut passen. Het zijn vaak wolvinnen die voor de jacht zorgen, omdat ze kleiner en wendbaarder zijn dus meer kans hebben om een prooi te grijpen. Bij een grote prooi heeft zo’n specialist hulp nodig van een meer krachtige wolf. 

HUILEN
Een wolvin is 1 keer per jaar loops en dit 7 tot 21 dagen, al is zij daarvan slechts 4 tot 7 dagen vruchtbaar. De dracht duurt 60 tot 63 dagen. 
De keuze van de plek voor het hol (nest) bevindt zich als extra bescherming vaak onder een stevig oppervlak zoals een rots of wortels van een boom. Na de bevalling wil een alfa zo snel mogelijk haar taak als roedelleider weer opnemen en daarom zijn er wolven of wolvinnen die voor de welpen zorgen. 
Omegawolven zijn essentieel voor het overleven van de roedel. Ze zijn verantwoordelijk voor het wegnemen van spanningen binnen de groep. Want je moet er niet aan denken dat als er bonje is, er gewonden vallen. 
En wist je dat ze welpjes lessen in huilen geven? Jazeker. En de beloning is voedsel en aandacht. Elke welp leert huilen volgens zijn eigen rang dus blijkbaar is je positie in de groep als wolf al vroeg bepaald. 

VAARDIGHEDEN
Wolven hebben veel uithoudingsvermogen. Ze kunnen een snelheid halen van zo’n 50 tot 65 km per uur en dit kunnen ze, mocht het nodig zijn, wel een uur of langer volhouden. Maar hun voorkeur gaat uit naar lopen in draf of lichte galop van zo’n 6 tot 10 km per uur. Als ze op zoek zijn naar voedsel kunnen ze wel zo’n 160 km per uur afleggen. 
Het territorium van een wolf kan uiteenlopen van een paar tot enkele honderden vierkante meters. Samen met de beschikbaarheid van voedsel bepaalt dit de grootte van de roedel dus in ons land, extreem dicht bevolkt en met weinig ruimte, zullen de roedels klein zijn.
Noord-Amerikaanse indianen hebben de wolf altijd vereerd omdat het een van de beste en succesvolste jager is. Er is een hoog niveau van collectieve vaardigheden en de samenwerking van de roedel bij het jagen. En wist je dat wolven voedsel begraven, om later te verorberen of voor gebruik op jachttrainingen. 

UITROEIEN
Als je naar Noord-Amerika kijkt dan besloeg daar het jachtgebied van de wolf van de Northwest Territories in Canada tot in Mexico en bijna geheel Eurazië. Toen hij eindelijk beschermd werd, in 1973, was hij al uitgeroeid in 48 zuidelijke staten. Op dezelfde manier werd hij uitgeroeid in landen in Midden- en Noord-Europa. Regeringen speelden een doorslaggevende rol in het verdwijnen van de wolf doordat ze premies voor dode dieren betaalden. Al in 600 voor Chr. betaalden Griekse bestuurders een premie van 5 zilveren drachmen voor een dode wolf. In Engeland deden ze dit van af de 14^e eeuw, in Zweden in de 17^e en in Noorwegen in de 18^e eeuw. 
De eerste wolvenpremie in Noord-Amerika werd uitgeloofd in 1630. Je kan je voorstellen hoeveel er van deze dieren gedood zijn. Wolvenpremies en wettelijk georganiseerde afschot was iets algemeens voor in Europa, Canada en de VS. Men wilde de aantallen beheersen maar het heeft het tegenovergestelde effect: de restanten van roedels beginnen zich in paniek voort te planten. 

NEDERLAND
Ooit liepen er ook bruine beren en elanden door de lage landen. Vroeger woonden er zoveel wolven in Nederland dat men in 1760 sprak over een wolvenplaag. Eind 19^e eeuw echter, was er geen wolf meer over in West-Europa. Krimp van het leefgebied door landbouw en verstedelijking dreef ‘m al terug maar de moord op de wolf was de belangrijkste reden dat hij verdween uit ons land. De wolf-mythe (het Roodkapje-verhaal) speelde een grote rol hierin. Ook hier ontvingen jagers premies op het afschieten van wolven en je weet, als het om geld gaat, schieten mensen zelfs hun eigen soort af, bij wijze van spreken. Er werden grote jachten georganiseerd, waarbij er flink werd gemoord en fors werd verdiend. 
In ons land werd rond 1868 de laatste wolf gedood. Sinds 1992 moeten alle EU-lidstaten voor een jachtverbod zorgen en erop toezien dat het dier met rust wordt gelaten. Door dit beleid werd hier op de Veluwe een jaar of vijf terug de eerste wolf gezien. Via Polen en Duitsland was dit jonge dier naar Nederland gekomen. 

SCHAPEN
Uit onderzoek blijkt trouwens dat het niet de roedels zijn maar zwervende wolven (solisten) die problemen met vee veroorzaken. Maar ze hebben ook zeker hun rol binnen de wolvenpopulatie: zwervers helpen om inteelt te voorkomen. Toen in het verleden territoria van wolven vaak honderden vierkante kilometers besloegen, zorgde uitwisseling tussen aangrenzende territoria voor een weliswaar lichte maar toch gezonde genetische variatie. Nu de wolf vaak territoria van niet meer dan 80 tot 100 vierkante kilometer (in Amerika!) inneemt, is het veel moeilijker om genetische variatie voor toekomstige generaties te garanderen.

KWALITEITEN
Honden kan je best veel leren maar wolven hebben een herseninhoud van 30% meer dan de hond. En weet je dat ze heel goed kunnen zwemmen?
Ook hebben ze een uitzonderlijk reukvermogen. In vergelijking: huishonden hebben een reukvermogen dat 10.000 keer gevoeliger is dan dat van de mens. Wolven ruiken zo’n 100.000 keer beter dan de mens. Hij ruikt zijn prooi van een afstand van 3 km. 
Als een hond zijn ronde doet buiten en overal graag snuffelt, doet hij dat omdat hij informatie verzamelt. Wie was hier, wat deed hij, hoe is zijn conditie et cetera. Ook een wolf heeft een zeer verfijnd systeem van ‘weten’. Hij kan door reuk vaststellen of de prooi in een slechte conditie is of oud of gewond. 
Een volwassen wolf heeft een beetdruk van 680 kg/cm2. Zo’n getal zegt mij niets maar hij kan dus botten breken met deze kaakkracht. En ledematen van een romp afbijten. Ja ja. Maar wees gerust, mensen lusten ze niet zo graag, wij zijn niet zo smakelijk. Ze hebben trouwens hun jachtgewoontes aangepast en zoeken nu bij voorkeur voedsel rond zonsondergang of -opkomst. Dit, om conflicten met mensen te vermijden. 

RUST
Als de prooi eenmaal gedood is, eet de roedel op een ordelijke en gecontroleerde manier. De alfa’s eten niet altijd als eerste maar bepalen wat elke wolf eet en wanneer en dat doen ze heel precies. Grotere wolven, zoals bèta’s, krijgen meer voedsel. Zij moeten hun krachten behouden voor de taak die hen is toegewezen, namelijk orde handhaven. 
Na de jacht verdedigen wolven niet alleen hun voedsel maar ook hun territorium over lange afstanden. Dit doen ze door een laag, defensief gehuil te laten horen. En uiteraard met geurvlaggen, waarmee ze hun gebied afbakenen. 
Elke wolf kan tussen de 2 tot 9 kilo vlees per keer verzwelgen want het kan dagen tot weken duren eer er weer ‘brood’ op de plank is. Na het eten is een rustpauze nodig om hun spijsvertering te bevorderen. Ze rusten soms wel 18 uur per dag. Toch moeten ze steeds alert blijven en soms moeten ze toch ineens weg en het op een lopen zetten. Als dit zo is, braken ze hun voedsel weer uit omdat rennen met een volle maag een maagtorsie kan veroorzaken en zoals hondenbezitters wel weten, kan dat slecht aflopen. 

LEED
Er is veel leed onder boeren omdat wolven schapen aanvallen en ervan eten. Dit doen ze niet voor de lol maar omdat ze moeten eten. En zoals je nu al begrijpt zijn het gebied en de prooien in ons kleine overvolle land niet toereikend. In tijden van extreme ontbering eet een wolf ook fruit, bessen en noten om te overleven. Dus zie je een wolf in je tuin, dan wil hij alleen maar even eten van je bessen- of notenboom. Hij is niet op jou of je kind uit. Het is niet het Roodkapje verhaal. Een wolf zal bij gebrek aan een volwaardige prooi (hoefdieren hebben hun voorkeur) knaagdieren eten. Dit hebben onderzoekers ontdekt door de maaginhoud te onderzoeken) Maar ook muizen en kikkers behoren tot hun menu en zeker een eenzame wolf, niet behorend tot een roedel, eet dit soort hapjes. 
Wildbeheerders zeggen dat er op de Veluwe (waar de wolf voornamelijk voorkomt) genoeg wilde hoefdieren te eten zijn. De wolven die een schaap pakken, zijn vaak de solisten, begrijp je nu uit bovenstaand verhaal. 

BIJTEN
Buiten de wolf als moordenaar, horen we steeds meer verhalen over wolven die in de aanval gaan op mens en huisdier; een kind, een hondje. Hoe het echt is gegaan, weten we nooit zeker. Er wordt nog wel eens iets aangezet, zeker in de media. 
Incidenten tussen wolf en hond zijn in principe mogelijk. Een wolf kan een hond, vooral als hij losloopt (!) zien als een concurrent en hem verjagen. Ook kan een wolf een potentiële partner zien in een hond. Het is wel eens voorgekomen dat een loslopende hond en een wolf corrigerend naar elkaar uithaalden, overigens zonder elkaar te verwonden. Maar je schrikt je rot natuurlijk, althans ik zou wel schrikken als dat zou gebeuren tussen mijn witte herder en een wolf. 

HONDSDOLHEID
Echter, het risico om door een wilde wolf gebeten te worden, is heel klein. In landen waar de wolf altijd aanwezig is, zoals in Spanje, Italië en Oost-Europa, hoor je weinig over incidenten tussen de mens en dit dier. 
Anderhalve eeuw geleden was dit anders omdat er toen wolven rondliepen die waren besmet met hondsdolheid. Dan verliezen ze hun aangeboren terughoudendheid naar de mens toe. Maar er is geen hondsdolheid meer in West-Europa, dus dat kunnen we afschrijven. 
Toch wordt er gezegd dat als wolven gewend zijn aan mensen, ze wel gevaarlijk gedrag kunnen vertonen, evenals bij recente wolf-hond kruisingen. Zelf begrijp ik niet goed hoe dat werkt want dan worden dierenparken genoemd en wolven die bij mensen ‘wonen’. Je zou zeggen dat ze dan juist niet gevaarlijk zijn maar daar zou ik onderzoek naar moeten doen. 

EERBIED
Als een mens vroeger vorderde in jaren, werd deze oudere met eerbied behandeld. De levenservaring, kennis en wijsheid dwongen respect af en er werd naar je geluisterd. Daar merken wij ouderen tegenwoordig niets meer van maar bij wolven is dit nog steeds zo en zal dit ook niet veranderen. 
Boeren hebben leed door wolven maar vergeet niet dat er heel veel leed onder wolvenroedels is aangericht door al die slachtingen bij dit dier. Daarom leven wolven het liefst zo ver mogelijk van de mens vandaan. Maar wij mensen nemen zoveel ruimte in beslag dat de afname van territoria wolven dwingen de steden en dorpen binnen te trekken op zoek naar voedsel. En vervolgens steekt iedereen in blinde haat voor de wolf. Terwijl, als we onze kennis inzetten zijn we misschien in staat om subtiele nieuwe technieken te ontwikkelen die het vreedzaam naast elkaar leven van wolf en mens mogelijk maakt.

Emmy Fons, oktober 2024